Τι είδε η Αλίκη μέσα από τον καθρέφτη

Έλα ντε να ένα πολύ καλό ερώτημα. Τον πόλεμο τον κάνουν οι εργάτες, ή τα αφεντικά; Τον κάνουν μαζί απο κοινού κατόπιν συμφωνίας ή συμμετέχουνε κατά ένα μικρό ή μεγάλο ποσοστό ανάλογα με τη δυναμική του το κάθε μέρος. Ας πούμε 60-40. Όπως στη βάρδια ενός ταξιτζή που δεν είναι δικό του το αμάξι; Και οι μικροαστοί; Αυτοί πόσο συμμετέχουνε;

Τι στο καλό γίνεται σε έναν πόλεμο; Ποιος τον κάνει; Γιατί τον κάνει;

Υπάρχει όπως είναι αναμενόμενο η επιφανειακή διάσταση των πραγμάτων. Το τάδε κράτος εναντίον του δείνα κράτους. Η τάδε συμμαχία εναντίον της δείνα συμμαχίας; Αλλά τι στο καλό γυρεύανε οι Αυστραλοί στην ανατολική Θράκη στον Α' Π.Π., οι Νεοζηλανδοί στην Κρήτη, οι Γερμανοί στην Κίνα το 1900, και οι Ιταλοί στην Αιθιοπία; Αν ας πούμε τους πολέμους τους κάνουν οι εργάτες, υπήρχε καμία περίπτωση να κάναν εκδρομή με τα ντουφέκια τους οι Ιταλοί εργάτες στην Αιθιοπία; Λέτε να βάλανε ρεφενέ όλοι μαζί οι Αυστραλοί εργάτες να νοίκιασαν σκάφη και να πήγαν να πολεμήσουν τους Οθωμανούς στην Καλλίπολη; Είναι λίγο προβληματικές αυτές οι σκέψεις. Μα θα πει κάποιος γιατί πήγανε; Πέραν της συναίνεσης (είτε μας αρέσει είτε όχι για να λειτουργήσει μία εξουσία θα πρέπει να βασιστεί σε ένα συνδυασμό συναίνεσης και βίας: σου δίνω αυτό αλλά σου παίρνω του άλλο), και πέραν της προπαγάνδας, υπάρχει και η βία: επιστράτευση. Θα ήταν αστείο, τραγικά αστείο, να ισχυριστεί κανείς ότι στους πολέμους οι εργάτες συμμετέχουν σχεδόν αυτοβούλως τη στιγμή την οποία υπάρχει υποχρεωτική επιστράτευση, με ποινές που μπορούν να ξεκινούν από τη φυλάκιση και να καταλήγουν στην εκτέλεση.

Αν δούμε τον πόλεμο σαν ιστορικό φαινόμενο, σαν μία ιστορική κίνηση δηλ. από την οπτική εκείνη δηλ. που ζητάει να μάθει γιατί γίνεται ένας πόλεμος, πέραν του ότι εκ των πραγμάτων θα πρέπει να γενικέυσει σχεδόν αναγκαστικά προκειμένου να συμπεριλάβει ένα πλήθος συχνά ετερογενές, μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι από τη στιγμή κατά την οποία οι εργάτες πάνε στο μέτωπο, από τη στιγμή κατά την οποία δίνουν τα σώματα τους στη μηχανή άρα συμμετέχουν και συντελούν στο να γίνει ένας πόλεμος. Πέραν του ότι αυτό δεν εξηγεί εκείνο τον έρμο τον τρόπο (που αυτό είναι το ζητούμενο μας) και πέραν του ότι εξετάζει μία στιγμή ενός φαινομένου (ούτε με την πιο κοινή λογικό αυτό), αυτό το επιχείρημα θα ήταν σαν να αναζητά κανείς το πόσο συμμετέχει ένα φτυάρι στο σκάψιμο ενός λάκκου.

Μα θα αναφωνήσει κάποιος, δεν είναι ανθρώπινα υποκείμενα οι στρατιώτες; Δεν έχουνε βούληση; Φυσικά οι στρατιώτες είναι άνθρωποι με βούληση. Αλλά η βούληση δεν είναι κάτι το οποίο πάντα μπορεί ασκηθεί έτσι; (Φαντάζομαι όλοι μας έχουμε βρεθεί σε καταστάσεις κατά τις οποίες η βούληση ελάχιστη σημασία και δύναμη έχει). Και επιπλέον όποιος έχει πάει φαντάρος ξέρει και γνωρίζει πολύ καλά πόσο πολύ ενδιαφέρεται η στρατιωτική μηχανή για τη βούληση του φαντάρου, όχι μόνο στη διεξαγωγή του πολέμου αλλά και στο καθάρισμα της χέστρας.

Επομένως κατά πόσο κάνουν οι φαντάροι τους πολέμους; Ή για να το θέσω αλλιώς κατά πόσο υπάρχει ιστορικά συμμετοχή των φαντάρων σε έναν πόλεμο; Κατά πόσο συμμετέχει αυτοβούλως ο φαντάρος σε έναν πόλεμο; Όταν η άρνηση επιστράτευσης συνοδεύεται από φυλακή και εκτέλεση, και όταν η άρνηση εκτέλεσης εντολής και η λιποταξία συνοδεύονται από φυλάκιση και θάνατο, ε μάλλον δε θέλει και πολύ εξυπνάδα ή διαυγαστική ικανότητα να βγάλει κανείς το συμπέρασμα του.

Να ξέρουμε γενικώς ότι οι εργάτες μέσα στον καπιταλισμό, και γενικότερα μέσα σε ένα καθεστώς μισθωτής εργασίας, είναι κατά βάσην αντικείμενα. Πρέπει να είναι κατά βάσην αντικείμενα. Η υποκειμενικότητες μέσα σε αυτές τις συνθήκες έχουνε σαφή και συγκεκριμένα όρια και κατευθύνσεις. Το να συμμετέχεις εθελοντικά σε μία αποστολή αυτοκτονίας στο μέτωπο είναι ας πούμε μία αποδεκτή υποκειμενική δύναμη που καλλιεργείται και επιβραβεύεται. Το να την κάνεις όμως από το μέτωπο και να πάς σπίτι σου είναι μία άλλη μορφή υποκειμενικότητας η οποία δεν επιβραβεύεται καθόλου. Το να θες να δουλεψεις 6 ώρες τζάμπα για το καλό της επιχείρησης και το να σαμποτάρεις την παραγωγή είναι περίπου το ίδιο σε επίπεδο υποκειμενικότητας μιας και από τη στιγμή που σε εξαναγκάζει κανείς κατά κάποιο τρόπο το κάνεις ελεύθερα.

Και ο Χίτλερ; Ο Στάλιν; Ο Μάο; Όλοι αυτοί θα έκαναν ότι έκαναν αν δεν είχαν την συναίνεση του κόσμου; Όχι βέβαια. Θα συμφωνήσω απολύτως. Όσο έκαναν οι εργάτες την Παρισινή Κομμούνα, το 1917-18-19, το 1936 και το 1968 άλλο τόσο έκαναν και το 1914, και το 1931, και το 1940. Αν και μάλλον αυτό παραβλέπει (με έναν περίεργο τρόπο την διαδικασία- μιας και όλα στην ιστορία είναι διαδικασίες...) το πως ήρθε το '31 ή το '40. Οι εργάτες είναι υπεύθυνοι επειδή μάλλον δεν έκαναν τίποτε για να μην έρθει το '31 ή το '40.

Για να το πω πιο απλά οι επαναστάσεις, οι εξεγέρσεις, οι αγώνες, οι αντιστάσεις οφείλονται στο προλεταριάτο που προσπαθεί να συνειδητοποιήσει τον εαυτό του. Οι πόλεμοι, οι απολυταρχισμοί και όλα αυτά οφείλονται σε μία εργατική τάξη που δεν μπορεί να αντιληφθεί τον εαυτό της σαν κάτι άλλο πέρα από αυτό που είναι: ένα πλήθος ανθρώπων που εργάζονται. Η εργατική τάξη είναι υπεύθυνη για τον Χίτλερ όχι επειδή τον στήριξε, αλλά επειδή δεν τον έστειλε στο διάολο. Είναι λεπτή η διαφορά αλλά είναι διαφορά.

(Θα το αφήσω έτσι το επιχείρημα, χωρίς να εξετάζω τις πολύ πιο περίπλοκες διαδικασίες που φέρνουν ένα Χίτλερ ένα Στάλιν ή ένα Καραμανλή στην εξουσία...).

Με απλά λόγια οι εργάτες μπορούν να κάνουν (ή να μην κάνουν) και το '17 και το '31.

Και για μένα το ζήτημα δεν είναι ότι πρέπει να είναι κανείς γενικώς και αορίστως με ότι μπορούν να κάνουν οι εργάτες, αλλά ότι πρέπει να είναι κανείς με συγκεκριμένα πράγματα που κάνουν ή έχουν κάνει ή μπορούν να κάνουν οι εργάτες.



Παράρτημα Α': Περιπτώσεις εξεγέρσεων και ανταρσιών εν μέσω πολεμικών συγκρούσεων.

Ανταρσίες κατά τον Α' Π. Π.

Ανταρσίες και αντιστάσεις στο Βασιλικό Ναυτικό της Βρετανίας (1918-1930)

Αντιστάσεις στρατιωτών στον πόλεμο του Βιετνάμ

Μαζική ανταρσία Ιρακινών στον πόλεμο του Κόλπου

Ανταρσία σέρβων στη Μπάνια Λούκα

Ισραηλινοί πιλότοι αρνούνται να συμμετάσχουν σε επιχειρήσεις εναντίον παλαιστινιών

Περιπτώσεις ατομικών αντιδράσεων στον αμερικανικό στρατό στο Ιράκ

(Όλα αυτά προέρχονται από μία και μόνο ιστοσελίδα.)

Παράρτημα Β'. Προπαγάνδα (αμερικάνικες αφίσες από τον Β' Π.Π. που αφορούν τους εργάτες δε φτάνει δηλ. που κάποιοι δε θέλανε να πολεμήσουνε μερικοί δε θέλανε ούτε να δουλεψουνε)