Τι είδε η Αλίκη μέσα από τον καθρέφτη

Τις προάλλες σε μία συζήτηση με ένα μέλος της Πρωτοβουλίας Αυτόνομων Κέρκυρας, μου ζητήθηκε από τον ίδιο να δω αυτό εδώ το κείμενο και αν θέλω να γράψω τη γνώμη μου.

Επειδή χαίρομαι να βλέπω τέτοια κείμενα, κείμενα κριτικής, αυτοκριτικής και αναστοχασμού της δράσης και της πράξης και τα οποία είναι πάντα ζητούμενα και καλοδεχούμενα, ορίστε:

Η αλήθεια είναι ότι δεν ξέρω ακριβώς από που να αρχίσω. Τα ζητήματα που πιάνει ένα τέτοιο κείμενο είναι υπέρ του δεόντως σοβαρά.

Θα ξεκινήσω όμως από κάποια πράγματα τα οποία μάλλον σας διαφεύγουν. Πρώτο και βασικότερο, τα πολιτικά εγχειρήματα, οι πολιτικές ομάδες -αυτή τη στιγμή- είναι διαχωρισμένες. Διαχωρισμένες και οργανωτικά αλλά κυρίως και στο επίπεδο της συνείδησης από το υπόλοιπο σώμα των εκμεταλλευομένων και κυριαρχούμενων. Αυτή η συνθήκη διαχωρισμού αν δεν καταπολεμηθεί (πρακτικά: αν δεν προσπαθεί συνεχώς η ίδια η πολιτική οργάνωση να διαχυθεί μέσα στην ιστορική συνθήκη) εκ των πραγμάτων και ντετερμινιστικά θα οδηγήσει στην δημιουργία μίας πρωτοπορίας. Λογικό. Αν οι ιδέες σου και οι πρακτικές σου δεν γίνουν αποδέκτες και από κάποιους άλλους πέρα από σένα, από ένα σημείο και μετά θεωρείς τους άλλους ανίκανους να κρίνουν και να πράξουν. Είναι διάχυτη η αίσθηση στους χώρους που κινούμαστε ενός μίσους για την “πουτάνα την κενωνία”. Και όλο αυτό δεν είναι παρά το αποτέλεσμα του αδιεξόδου του “Πως γίνεται οι τόσο καλές ιδέες που έχω να μη βρίσκουν ανταπόκριση;” που προσπαθεί να βρεί διέξοδο. Και επειδή φυσικά δεν είναι δυνατόν να έχει πρόβλημα ο Μπακούνιν, ο Μαρξ, ο Μάο, ο Ντεμπόρ, ο Κατοριάδης. Και επειδή φυσικά δεν είναι δυνατόν να έχουμε πρόβλημα εμείς μιας και ακολουθούμε τις αρχές όλων των παραπάνω, άρα το πρόβλημα το έχουν οι άλλοι. Να σημειώσω εδώ ότι αυτά όλα δεν έχουν καμία υπεριστορική διάσταση, πιο πολύ πιστεύω ότι ανταποκρίνονται στο σήμερα μιας και στο παρελθόν τα πράγματα ήταν αλλιώς.

Το πρώτο βασικό πρόβλημα που έχει μια προσέγγιση σαν την παραπάνω είναι ότι αντιμετωπίζει τον καπιταλισμό και την ιστορική κίνηση σαν “πολιτική ιδέα” σαν “αντιλήψεις”. Κάτι το οποίο είναι μόνο εν μέρει (και μάλιστα σε μικρό μέρος) σωστό. Το ίδιο λάθος κάνετε και εσείς ως ένα βαθμό. Ο καπιταλισμός όμως είναι μία σχέση, και πάνω και από αυτό είναι πολύ περισσότερο ΜΙΑ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ. Και εδώ υπάρχει το πρόβλημα: όταν έχεις από τη μια ιδέες (ακόμα και όταν είναι οι καλύτερες του κόσμου) και από την άλλη μία πραγματικότητα θα πρέπει να ξέρεις πολύ καλά ότι οι ιδέες ΜΟΝΕΣ τους δεν μπορούν να αλλάξουν σχεδόν τίποτα. (Πόσο μάλλον όταν αυτές οι ιδέες περί σοσιαλισμού, κομμουνισμού κλπ έχουν περάσει μέσα από μία ήττα τόσο καθολική...). Και εδώ είναι το ζητούμενο: την πραγματικότητα μπορείς να την πολεμήσεις μόνο με μία άλλη πραγματικότητα, αν όχι στον ίδιο βαθμό καθολική τουλάχιστον εξίσου ισχυρή να μπορεί να σταθεί απέναντι της.

Και έτσι περνάμε στο δεύτερο βασικό πρόβλημα. Και είναι κάτι που γενικώς διαφεύγει, και από εσάς ως ένα βαθμό: οι άνθρωποι ποτέ μέχρι τώρα δεν πολιτικοποιούνταν, δεν γίνονταν επαναστάτες επειδή διάβασαν μία μπροσούρα, είδαν μία αφίσα. Αυτά τους βοήθησαν αλλά δεν τους έκαναν ΑΥΤΑ επαναστάτες. Επαναστάτες οι άνθρωποι, οι εκμεταλλευόμενοι γίνονταν επειδή ΥΠΗΡΧΕ ΜΙΑ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ που έδινε καλύτερες λύσεις από την άλλη ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ. Με απλά λόγια οι άνθρωποι ήταν επαναστάτες επειδή το επαναστατικό κίνημα αποτελούσε μία άλλη πραγματικότητα, μία άλλη εκδοχή αυτού του κόσμου τώρα και για εμάς. Επειδή το επαναστατικό κίνημα ήταν ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ. Τα επαναστατικά κινήματα δε φτιαχνόνταν από ιδέες. Φτιαχνόταν από ιδέες που γίνονταν πράξη. Το ιδέες που γίνονται πράξη είναι κάτι πολύ πιο διαφορετικό από μία καλή ιδέα, καθότι είναι διαδικασία, κίνηση και διαλεκτική. Αυτό, δε σημαίνει φυσικά ότι οι ιδέες δεν έχουν καμία αξία, ή ότι πρέπει να αφήσουμε τη θεωρία κατα μέρους και να αρχίσουμε να ασχολούμαστε με την πράξη. Σημαίνει όμως ότι οι ιδέες πρέπει να αρχίσουν να λερώνονται από την πραγματικότητα, σημαίνει ότι θα πρέπει να τις βάλουμε κάτω και να δούμε αν τσουλάνε, σημαίνει ότι θα πρέπει να τις αφήσουμε εκτεθειμένες στα καιρικά φαινόμενα να δούμε αν ξεθωριάζουν, σημαίνει απλά ότι πρέπει να τις κάνουμε (σημαίνει εξίσου να προσπαθήσουμε να τις κάνουμε πράξη). Εν ολίγοις, αυτό που έκανε, αυτό που κάνει τους ανθρώπους επαναστάτες ήταν πάντα οι αγώνες. Μία πραγματικότητα, που ερχόταν σε αντιπαράθεση με μία άλλη, μία πραγματικότητα η οποία έδινε σιγά σιγά λύσεις στην καθημερινότητα των ανθρώπων.

Όλα αυτά δε σημαίνει ότι οι άνθρωποι διακατέχονται από κάποιου τύπου ωφελιμισμό, και άρα θα κάνουν μόνο ότι τους λύνει τα προβλήματα. Σημαίνει για μένα πολύ περισσότερο ότι οι άνθρωποι μπορούν να καταλάβουν ποιος τους κοροϊδεύει και ποιος όχι. Τώρα φυσικά και η ανάπτυξη των αγώνων δεν αποτελεί τη λύση από μόνη της. Οι αγώνες πρέπει να κριθούν, να αναλυθούν, να διευρυνθούν και να κλιμακωθούν έτσι ώστε να αποτελέσουν κίνημα. Που όσο πιο βαθύ και συνολικό θα είναι τόσο και πιο επαναστατικό θα γίνεται.

Και τώρα ερχόμαστε μάλλον σε εμάς και στο τι κάνουμε, ή τι μπορούμε να κάνουμε... Ή μάλλον κανονικά θα έπρεπε να έρθουμε σε αυτό... Αλλά μάλλον δεν έχει και πολύ νόημα. Εκ των πραγμάτων από αυτά που λέω παραπάνω προκύπτουν διάφορα πράγματα που κατά τη γνώμη μου, πρέπει να κάνει ή να μην κάνει κάποιος. Φυσικά όλα αυτά δεν μπορεί παρά να είναι μία επιμέρους νύξη και όχι κάτι παραπάνω. Και φυσικά όχι κάτι παραπάνω από ένας χάρτης με κλίμακα 1:1.000.000 του οποίου ελάχιστα κομμάτια στην πραγματικότητα γνωρίζω και ο ίδιος.

Τώρα βέβαια η αλήθεια είναι ότι θα έπρεπε μάλλον να πιάσω και κομμάτια του κειμένου των συντρόφων και να καταγράψω κάποιες επί μέρους διαφωνίες πηγαίνοντας κατά κάποιον τρόπο λίγο πιο βαθιά από την πιο πάνω καταρχήν τοποθέτηση μου. Δε θα το κάνω όμως για όπου μπορεί να έχω την πιο μικρή ή επιμέρους διαφωνία, αλλά θα το κάνω για τα σημεία που κρίνω πιο σημαντικά και πιο ουσιαστικά.

“Ο καπιταλισμός, η κεντρική αντίφαση του οποίου έγκειται στο γεγονός ότι επιδιώκει την «πραγμοποίηση» του ανθρώπου, ενώ εξαρτάται παράλληλα από το ανθρώπινο στοιχείο, μοιάζει να πετυχαίνει το στόχο του καταστρέφοντας τη δημιουργική ικανότητα του ανθρώπινου όντος, την οποία είχε προηγούμενα προσδέσει στο άρμα του, καθυποτάσσοντας την στην παραγωγή και την οικονομία εν γένει, δραστηριότητες τις οποίες ανάγει σε αυτοσκοπό.”

Παλαιότερα συμφωνούσα πάρα πολύ με μια τέτοια προσέγγιση, ειδικότερα με την πρώτη θέση. Όμως υπάρχουν διάφορα ζητήματα. Μερικά πρόσφατα παραδείγματα διαψεύδουν κάπως την μανία για πραγμοποίηση των εκμεταλλευομένων. Ειδικότερα μετά το '68, έχουνε αλλάξει πάρα πολλά σε αυτό τον τομέα. Ακόμα ειδικότερα από την επιτυχημένη αντεπίθεση της δεκαετίας του '80 με τον νεοφιλελευθερισμό, τον εθελοντισμό, τις ΜΚΟ κλπ, ο καπιταλισμός μας έδειξε πως μπορεί να εντάξει διαδικασίες και επιθυμίες στην προοπτική της καλυτέρευση του. Και ταυτόχρονα να πιάσει και να στρέψει υπέρ του ένα ρεύμα που καταρχήν στρεφόταν εναντίον του, σαν ας πούμε εγκλωβισμένη δημιουργικότητα, σαν μία κοινωνική δημιουργία η οποία δεν χώραγε στα πλαίσια μίας αυστηρής πραγμοποίησης. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα όλων αυτό η ανάπτυξη του ελεύθερου λογισμικού. Προφανώς, είναι τεράστια η ανάλυση -και που θα έχει ενδιαφέρον να γίνει κάποια στιγμή- που χρειάζεται για το πως και το γιατί αναπτύσσεται το Linux. Αυτό που μας ενδιαφέρει εδώ όμως δεν είναι αν το Linux είναι επαναστατικό, αλλά το ότι μία διαδικασία που περιλαμβάνει πάρα πολύ κόσμο, άπειρες εργατοώρες, συντονισμό, ιεράρχηση κλπ, ως ένα βαθμό γίνεται εθελοντικά. Και για να είμαστε ακριβείς το καλύτερο παράδειγμα που εγώ μπορώ να βρω είναι να προσπαθήσω να φανταστώ τις πυραμίδες της Αιγύπτου να μην τις έχουν φτιάξει σκλάβοι με το μαστίγιο αλλά εθελοντές που γουστάρουνε να το κάνουνε αυτό. Το ζήτημα που μπαίνει τώρα είναι ότι ο καπιταλισμός έχει εντάξει σε πολύ μεγάλο βαθμό όλες αυτές τις διαδικασίες σε αμιγώς καπιταλιστικές λειτουργίες. Επιχειρήσεις, κέρδη, επενδύσεις, πωλήσεις κλπ. Με όλα αυτά προφανώς δε θέλω να πω ότι η ανάπτυξη ελεύθερου λογισμικού βοηθά τον καπιταλισμό, αλλά κυρίως το πως μπόρεσε ο καπιταλισμός να επωφεληθεί της δημιουργικότητας κάποιων ανθρώπων.
Με αυτή την έννοια είναι προφανές για μένα, ότι χωρίς την ελάχιστη δημιουργικότητα (εντάξει σε αυτό εξαιρούνται οι αυστηρές αυτοματοποιημένες διαδικασίες και εργασίες) δε δουλεύει τίποτα στον καπιταλισμό. Άρα με αυτή την έννοια η “πραγμοποίηση” για εμένα δεν έχει να κάνει τόσο με το ότι προσπαθεί πια να κάνει τους εκμεταλλευόμενους αντικείμενα, αλλά ότι προσπαθεί να τους αποσπάσει ολοένα και περισσότερη δημιουργικότητα, ότι προσπαθεί να τους αλλοτριώνει από το προϊόν της εργασίας τους ολοένα και περισσότερο και ότι προσπαθεί να αποσπά ολοένα και περισσότερη υπεραξία από αυτό που παράγεται.

Παρακάτω λέτε:
“Το καθήκον μιας επαναστατικής πολιτικής ομάδας συνίσταται εν προκειμένω στην προσπάθεια αποδόμησης των κυρίαρχων «αξιών», του παραγωγισμού, της τεχνικής προόδου, του οικονομισμού, της ανάπτυξης, στην καταπολέμηση της εξευτελιστικής αντίληψης που αντιμετωπίζει τον άνθρωπο ως ένα ζώο προοριζόμενο να παράγει και να καταναλώνει και στη συμβολή στην ανάδυση νέων σημασιών, των οποίων η δημιουργία ασφαλώς αποτελεί «αρμοδιότητα» της ίδιας της κοινωνίας και μπορεί να επιτευχθεί διαμέσου της αναζωογόνησης του προβληματισμού, της τόνωσης της παραπαίουσας δημιουργικής δύναμης των ανθρώπων.”

Και εδώ κατά τη γνώμη μου κάνετε το βασικό λάθος που αναφέρω και πιο πάνω. Ο καπιταλισμός δεν είναι μόνο μία αξία ή ένα σύνολο αξιών. Είναι κάτι παραπάνω, όσο παραπάνω είναι η πραγματικότητα από τις αξίες. Έχω την αίσθηση ότι τοποθετείτε τον αγώνα ενάντια στην καπιταλιστική συνθήκη σε ένα επίπεδο κυρίαρχων αξιών που πρέπει να καταπολεμηθούν πιστεύοντας (;) ότι αν οι άνθρωποι αλλάξουν αυτό που πιστεύουν για τον κόσμο θα αλλάξει και ο κόσμος. Πράγμα που μόνο εν μέρει είναι σωστό στο βαθμό που το τρίπτυχο ιδέες-αγώνες-καπιταλισμός, βρίσκεται σε μία συνεχή διαλεκτική (ή μήπως καλύτερα τριλεκτική;). Προφανώς και δεν πιστεύω ότι περιορίζεται τη σκέψη σας σε μία ιδεολογική αντιπαράθεση με τον καπιταλισμό, ωστόσο κατά τη γνώμη μου αυτός είναι ένας πολύ σοβαρός κίνδυνος να ξεπέσει κανείς εκεί αν αγνοεί η υποτιμά την τριλεκτική του κοινωνικού και ταξικού ανταγωνισμού.

Και συνεχίζετε:

“Η διαβρωτική δράση του καπιταλισμού, για την οποία ήδη μιλήσαμε, υπήρξε έκδηλη στην περίπτωση της αποσύνθεσης των στοιχείων εκείνων, τα οποία διαμόρφωσαν το πλαίσιο, εντός του οποίου συντελέστηκε η συγκρότηση –ή πιο σωστά κατέστη δυνατή η αυτοσύσταση– της εργατικής τάξης και η συνακόλουθη ανάδυση του κλασσικού, επαναστατικού εργατικού κινήματος. Το αίτημα της «διαρκούς ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων» απέβη καταστροφικό για τα απότοκα της εν λόγω διαδικασίας αυτοδημιουργίας, μη εξαιρουμένου ασφαλώς του ανθρωπολογικού τύπου, ο οποίος ενσάρκωσε την κοσμογονία αυτή.”

Καταρχήν, προσωπικά δε γνωρίζω κανένα εργατικό κίνημα να είχε αίτημα τη “διαρκή ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων”. Ίσα ίσα που τα αιτήματα των εργαζομένων στρεφόταν στο ακριβώς αντίθετο, καθυστέρηση όσο είναι το δυνατόν της καπιταλιστικής ανάπτυξης, αγώνες ενάντια στην αυτοματοποίηση, στην εντατικοποίηση της παραγωγής κλπ, ήταν και είναι ο συντριπτικός κανόνας. Με το παραπάνω και αποδίδοντας τέτοιες διαθέσεις στο εργατικό κίνημα, κάνετε το λάθος να αποδίδεται στο εργατικό κίνημα τις επιθυμίες των λενινιστών για το εργατικό κίνημα και όχι το τι ήταν στην πραγματικότητα το εργατικό κίνημα. Άλλο πράγμα το εργατικό κίνημα, άλλο πράγμα η πολιτικές οργανώσεις της εργατικής τάξης, άλλο πράγμα τα ΚΚ, άλλο πράγμα ο “υπαρκτός σοσιαλισμός”. Επιπλέον, η διαδικασία της ήττας (της προσωρινής) των εργατικών και των επαναστατικών κινημάτων
είναι πολύ πιο περίπλοκη και αποτέλεσμα πολλών παραγόντων, από μερικές κακές ιδέες που πιθανά είχανε περάσει από το καπιταλιστικό φαντασιακό στους εργάτες.

Και άλλωστε εδώ είναι και ένα πολύ ενδιαφέρον ζήτημα. Αν στον παλιό κόσμο υπάρχουν οι σπόροι για τον καινούριο, πως θα μπορούσε η διαδικασία περάσματος από τον έναν στον άλλον να μην έχει πάνω της και τα βαρίδια να την τραβάνε πίσω; Θα επαναλάβω είναι διαδικασίες όλα αυτά.

Στην συνέχεια απαντάτε σε διάφορες κατηγορίες που κατά καιρούς σας έχουν απευθύνει. Θα θεωρήσω γενικώς σωστές τις απαντήσεις σας, πολλές από τις οποίες τις έχω δώσει και εγώ από την μεριά μου σε ανάλογες κατηγορίες. Μία από αυτές είναι ότι σας κατηγορούν ότι “είστε όλο λόγια”. Απλά εγώ εδώ θα ήθελα να επισημάνω, ότι οι “κατηγορίες” μου δεν είναι του ίδιου επιπέδου. Άλλωστε υπάρχει τεράστια διαφορά μεταξύ ακτιβισμού και επαναστατικής πράξης.

Ωραία πάμε παρακάτω:

“Εμείς, όπως ήδη μαντέψατε, τασσόμαστε ανεπιφύλακτα με τη δεύτερη εκδοχή, διακρίνοντας άλλωστε τη θεμελιώδη αντινομία που εμπεριέχεται στην επίκληση από τη μία της επανάστασης και την υλιστική προσέγγιση της ιστορίας από την άλλη. Γιατί, ή είναι οι κοινωνίες έρμαια της μοίρας τους και των «παραγωγικών δυνάμεων», ή είναι υπεύθυνες για την ιστορία τους πάντοτε και για όλα. Και αυτό είναι που συμβαίνει. Η ιστορία είναι κοινωνική δημιουργία. Πέρα από τη θεσμισμένη εξουσία, υπάρχει μια θεσμίζουσα εξουσία, η οποία δεν είναι άλλη από το συλλογικό φαντασιακό, το οποίο δημιουργεί τις σημασίες εκείνες που εμψυχώνουν τους θεσμούς. Οι κοινωνίες αυτοθεσμίζονται πάντοτε, έστω και αν στη συντριπτική πλειονότητα των ιστορικών παραδειγμάτων αυτό συμβαίνει ασυναίσθητα. Η επανάσταση θα ήταν η συνειδητή τους αυτοθέσμιση. Η ρητή επαναθέσμιση της κοινωνίας, η οποία ασφαλώς οφείλει να διενεργείται από την κοινωνία την ίδια στο σύνολό της ή στο μεγαλύτερο μέρος της. Η «πρωτοπορία» από την άλλη αρμόζει στη «δικτατορία του προλεταριάτου». Δεν έχει να κάνει με την επανάσταση αλλά με το πραξικόπημα. Ο ρόλος που σε αυτή την περίπτωση επιφυλάσσεται στη κοινωνία, δεν είναι άλλος από αυτόν των κομπάρσων σε ταινία καταστροφής που αναμένουν καρτερικά τον υπερήρωα να τους σώσει. Ένα επαναστατικό κίνημα οφείλει, όμως, να είναι μικρογραφία της κοινωνίας που αγωνίζεται να δημιουργήσει. Ένα κίνημα που επιδιώκει μια κοινωνία δημοκρατική και ελεύθερη, οφείλει το ίδιο να είναι δημοκρατικό.”

Εδώ είναι κάτι στο οποίο μάλλον συμφωνούμε εν πολλοίς άσχετα με το πως μπορεί ο καθένας να ονοματίζει και να βαφτίζει διαδικασίες, άλλωστε τι διάολο; Αυτόνομοι δεν είμαστε όλοι; Απλά εδώ θέλω να επισημάνω ότι αυτές οι διαδικασίες που περιγράφεται είναι πολύ πιο συγκεκριμένες, και μπορούν αλλά και πρέπει κάθε φορά να γίνονται όσο πιο συγκεκριμένες μπορούμε να τις κάνουμε.

Στην συνέχεια πολύ σωστά προσπαθείτε να εντοπίσετε το πως θα μπείτε και κυρίως πως θα μπουν άλλοι σε αυτή τη κίνηση. Εδώ δεν ξέρω αν έχει νόημα να πιάσω και να γράψω ένα ακόμα πολλαπλάσιο του παραπάνω κατεβατό, αλλά και ούτε να κάτσω να γράψω εν συντομία το τι κάνουμε γιατί μάλλον θα ακουστούν σαν επιταγές του γέρου σοφού. Επιπλέον σε γενικές γραμμές μπορεί κάποιος να εξάγει τα ανάλογα συμπεράσματα από όλα τα παραπάνω.

ΥΓ. Ο θείος από πάνω είναι προβοκάτσια... :)