Τι είδε η Αλίκη μέσα από τον καθρέφτη

Λοιπόν φέτος στην παραλία ξεχάστε το "Όνομα του ρόδου", το Ναγκίμπ Μαφχούζ, τον Γιάλομ, ή τις προκυρήξεις της 17Ν (παλιά καλή και δοκιμάσμενη πρόταση του Τζιμάκου...). Φέτος το καλοκαίρι ένα είναι το ανάγνωσμα για τις παραλίες, το οποίο μάλιστα έχει τεράστιες προοπτικές να σας κάνει και καλύτερους σαν ανθρώπους, ορίστε: Η Προλεταριακή Εμπειρία του Κλώντ Λεφόρ.



Η προλεταριακή εμπειρία, προγραμματικό κείμενο που γράφτηκε από τον Claude Lefort το 1952 λίγο πριν την (πρώτη) αποχώρησή του από το «Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα», με το οποίο ασκείται κριτική στις κυρίαρχες (μαρξιστικές) αντιλήψεις της πρώτης μεταπολεμικής περιόδου, αμφισβητώντας την ιδέα της ιστορικής νομοτέλειας και του τεχνολογικού ντετερμινισμού, εγκαινιάζει, από επαναστατική σκοπιά, τη μεθοδολογία και την πρακτική της εργατικής έρευνας.

Η ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΑΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ

Δεν υπάρχει φράση του Μαρξ που να έχει αναμασηθεί περισσότερο από αυτή: «Μέχρι τώρα, η ιστορία όλης της κοινωνίας είναι ιστορία ταξικών αγώνων» . Παρόλα αυτά, η φράση αυτή δεν έχει χάσει τίποτα από την εκρηκτικότητά της. Ούτε οι άνθρωποι σταμάτησαν να τη σχολιάζουν πρακτικά ούτε και οι θεωρίες των φενακιστών να ραδιουργούν με το νόημά της και να την υποκαθιστούν με τις πιο εφησυχαστικές αλήθειες. Πρέπει μήπως να παραδεχτούμε πως η ιστορία καθορίζεται εξολοκλήρου από την πάλη των τάξεων; Και σήμερα, εξολοκλήρου, από την πάλη του προλεταριάτου ενάντια στις τάξεις που το εκμεταλλεύονται; Πως η δημιουργικότητα της ιστορίας και η δημιουργικότητα του προλεταριάτου είναι, στη σύγχρονη κοινωνία, ένα και το αυτό πράγμα; Στο σημείο πάντως αυτό δεν υπάρχει αμφισημία στον Μαρξ: «Από όλα τα εργαλεία της παραγωγής», γράφει, «την πιο μεγάλη παραγωγική δύναμη την κατέχει η ίδια η επαναστατική τάξη». Αντί όμως αυτός ο ψευδο-μαρξισμός όλων των ειδών και των αποχρώσεων να ανάγει τα πάντα σε αυτή τη μεγάλη παραγωγική δύναμη, αντί να ερμηνεύσει την πορεία της κοινωνίας σύμφωνα με την πορεία της επαναστατικής τάξης, θεωρεί καταλληλότερο να προσδέσει την ιστορία σε μια λιγότερο ευμετάβλητη βάση. Μετατρέπει τη θεωρία της πάλης των τάξεων σε μια επιστήμη καθαρά οικονομική, διατείνεται πως θεσπίζει νόμους κατ' εικόνα εκείνων της κλασικής φυσικής, εξάγει από αυτούς την υπερδομή και συνάγει τη συμπεριφορά των τάξεων από φαινόμενα πρωτίστως ιδεολογικά. Το προλεταριάτο και η αστική τάξη, λένε, δεν είναι παρά «προσοπωποιήσεις των οικονομικών σχέσεων» -η φράση υπάρχει στο Κεφάλαιο∙ το μεν πρώτο της μισθωτής εργασίας, η δε δεύτερη του κεφαλαίου. Η πάλη, λοιπόν, μεταξύ τους δεν είναι παρά η αντανάκλαση μιας αντικειμενικής σύγκρουσης, εκείνης, που σε δεδομένες περιόδους, δημιουργείται μεταξύ της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων και των υφιστάμενων παραγωγικών σχέσεων. Έτσι όπως η σύγκρουση αυτή απορρέει από την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, έτσι και η ιστορία, που υπόκειται κατά βάση στην ανάπτυξη αυτή, μετατρέπεται σιγά-σιγά σε ένα από τα ιδιαίτερα στάδια εξέλιξης της φύσης. Την ίδια στιγμή που υποσκάπτεται ο ρόλος των τάξεων, υποσκάπτεται και ο ρόλος των ανθρώπων. Βέβαια, η θεωρία αυτή δεν παραλείπει να ασχολείται με την ανάπτυξη του προλεταριάτου· αν το κάνει όμως, δεν είναι παρά για να κρατήσει από αυτό τα αντικειμενικά του χαρακτηριστικά, την εξάπλωση, την πυκνότητα και τη σύνθεσή του· στην καλύτερη, αυτά τα συσχετίζει με τις μεγάλες εκδηλώσεις του εργατικού κινήματος· το προλεταριάτο αντιμετωπίζεται ως μια ασυνείδητη και ομοιόμορφη μάζα, του οποίου παρακολουθεί τη φυσική του εξέλιξη. Όσον αφορά δε τα στάδια της διαρκούς του πάλης ενάντια στην εκμετάλλευση, τις επαναστατικές δηλαδή πράξεις και τις ποικίλες ιδεολογικές εκφράσεις που τις συνόδευσαν, αυτά δεν απαρτίζουν την αληθινή ιστορία της τάξης, αλλά αποτελούν συνέπεια της οικονομικής της λειτουργίας.

Ο Μαρξ όχι μόνο διαφοροποιείται από τη θεωρία αυτή, αλλά της έχει ασκήσει και ρητά κριτική στα φιλοσοφικά έργα της νεότητάς του· η τάση να παρουσιαστεί η ανάπτυξη της κοινωνίας ως μια διαδικασία καθεαυτή, ανεξάρτητη δηλαδή από συγκεκριμένους ανθρώπους και από τις σχέσεις, συνεργασίας ή πάλης, που αυτοί αναπτύσσουν μεταξύ τους, αποτελεί, σύμφωνα με τον Μαρξ, μια μορφή αλλοτρίωσης σύμφυτη με την καπιταλιστική κοινωνία. Οι άνθρωποι οδηγήθηκαν στο να παριστάνουν την ανθρώπινη δραστηριότητα εν γένει ως μια φυσική δραστηριότητα και την Κοινωνία ως μια αυθύπαρκτη οντότητα ακριβώς επειδή έγιναν ξένοι απέναντι στην εργασία τους και επειδή η κοινωνική συνθήκη τους επιβλήθηκε ανεξάρτητα από τη θέλησή τους.

Ο Μαρξ με την κριτική του δεν εξάλειψε την τάση αυτή -όχι περισσότερο από το να καταργήσει την αλλοτρίωση με το να την ξεσκεπάσει· αυτή αναπτύχθηκε, αντίθετα, από τον Μαρξ με τη μορφή ενός υποτιθέμενου οικονομικού υλισμού που, με το χρόνο, έπαιξε ένα συγκεκριμένο ρόλο στο φενακισμό+ του εργατικού κινήματος. Ισχυροποιώντας την κοινωνική διαίρεση του προλεταριάτου μεταξύ μιας εργατικής ελίτ, που συνδέονταν με μια φράξια της διανόησης, και τη μάζα της τάξης, η τάση αυτή ήρθε να δώσει τροφή σε μια εξουσιαστική ιδεολογία, της οποίας ο γραφειοκρατικός χαρακτήρας φανερώθηκε πλήρως με το σταλινισμό. το προλεταριάτο σε μια μάζα υποταγμένη σε νόμους, σε παράγοντα της οικονομικής τους λειτουργίας, ο σταλινισμός δικαιολογούνταν με το να το χρησιμοποιεί ως εκτελεστή στους κόλπους της εργατικής οργάνωσης και να το κάνει αντικείμενο της εκμετάλλευσής του.

Στην πραγματικότητα, η καλύτερη απάντηση απέναντι σε αυτόν τον οικονομικό ψευδο-υλισμό προέρχεται από το προλεταριάτο που ο ίδιος ο Μαρξ πρακτικά ανέδειξε. Ποιος δε βλέπει πως αυτό όχι μόνο δεν αντέδρασε μέσα στην ιστορία απέναντι σε οικονομικά προσδιορισμένους εξωτερικούς παράγοντες -βαθμός εκμετάλλευσης, επίπεδο ζωής, τρόπος σύνθεσής του-, αλλά πως έδρασε πραγματικά, παρεμβαίνοντας επαναστατικά, όχι με βάση κάποιο προδιαγεγραμμένο, από την αντικειμενική του συνθήκη, σχέδιο, αλλά σε συνάρτηση με την συσσωρευμένη ολική του εμπειρία. Θα ήταν παράλογο να ερμηνεύσουμε την ανάπτυξη του εργατικού κινήματος χωρίς να τη σχετίζουμε διαρκώς με τη οικονομική δομή της κοινωνίας∙ το να θέλουμε όμως να την περιστείλουμε αποκλειστικά και μόνο σε αυτήν την τελευταία είναι σα να αγνοούσαμε, στο μεγαλύτερό της βαθμό, τη συγκεκριμένη συμπεριφορά της τάξης. Ποιος θα επιχειρούσε να εξάγει το μετασχηματισμό, εδώ κι έναν αιώνα, της εργατικής νοοτροπίας, των μεθόδων πάλης και των μορφών οργάνωσής της, από την οικονομική διαδικασία;

Θα το βρείτε σίγουρα σε κεντρικά βιβλιοπωλεία.