Τι είδε η Αλίκη μέσα από τον καθρέφτη

Στην απο κάτω ανάρτηση έκανα μία μικρή αναφορά στο ζήτημα της πολεοδομίας. Πριν κάποιες μέρες έπεσα πάνω σε αυτό το κείμενο το οποίο είναι τουλάχιστον ενδιαφέρον.

Το “Remap KM” και ο εκτοπισμός των κατοίκων στην περιοχή Κεραμεικος-Μεταξουργείο

Της Ελένης Τζιρτζιλάκη
από το Δίκτυο Νομαδική Αρχιτεκτονική [nomadas@otenet.gr]

Διαβάζω στο μαύρο με λευκά γράμματα φυλλάδιο με τον τίτλο ReMap: «Το ReMap αποτελεί ένα πολύπλευρο καλλιτεχνικό πρόγραμμα που λειτουργεί παράλληλα με την 1^η Μπιενάλε της Αθήνας στην περιοχή Κεραμεικού - Μεταξουργείου της Αθήνας. Αποσκοπεί στο να δώσει μία ακόμα πτυχή στο θεματολόγιο και μεθοδολογικό πλαίσιο της 1^ης Μπιενάλε της Αθήνας με τίτλο Destroy Athens μέσα από την εξερεύνηση της ταυτότητας της συγκεκριμένης περιοχής και την αναθεώρηση του τρόπου χρήσης ιδιωτικών και δημόσιων χώρων».
Αρχικά φαντάζει ως μια εξαιρετικά καλή ιδέα το ότι ένα πρόγραμμα καλλιτεχνικό εξερευνά την ταυτότητα, όπως μας λέει, της περιοχής Κεραμεικού - Μεταξουργείου «αναθεωρώντας μάλιστα τον τρόπο χρήσης των ιδιωτικών και δημόσιων χώρων της περιοχής».
Γνωρίζοντας το Μεταξουργείο και τους κατοίκους του από τις εξερευνήσεις που εδώ και χρόνια γίνονταν από την ομάδα Αστικό Κενό και αργότερα από το Δίκτυο Νομαδική Αρχιτεκτονική, τις συνθήκες κατοίκησης, καθώς παιδιά από την περιοχή ερχόντουσαν στο 87o Δημοτικό σχολείο και πήραν μέρος στη δράση το 2006 με θέμα «Ένα κενό οικόπεδο αφορμή διαλόγου κατασκευής ενεργοποίησης». Μέσα από το ΔΝΑ είχαμε αντιμετωπίσει εδώ και τρία χρόνια το ζήτημα του εκτοπισμού των κατοίκων από επενδυτές στην περιοχή. Οι κάτοικοι των κτιρίων αναγκάζονται να φύγουν όπως-όπως για να πάνε να ζήσουν σε άλλες περιοχές στην περιφέρεια της Αθήνας ή ακόμη κάποιοι μουσουλμάνοι να επιστρέψουν στην Κομοτηνή ή αν πρόκειται για άστεγους μετανάστες να βγουν στον δρόμο. Επίσης ξέραμε ότι σε πολλά εγκαταλειμμένα σπίτια είχαν βρει προσωρινό καταφύγιο μετανάστες (και όχι μόνο) και υπήρχε και μια γνωστή κατάληψη.
Φάνταζε ιδιαίτερα ενδιαφέρον ένα καλλιτεχνικό πρόγραμμα το οποίο θα μπορούσε να εργαστεί με αυτές τις ομάδες κατοίκων και να επανασχεδιάσει μαζί με τους κατοίκους χώρους και καταστάσεις όπως έγινε σε άλλες πόλεις της Ευρώπης.
Συνεχίζοντας την ανάγνωση, το πρόγραμμα γράφει: «είναι ένα πείραμα σε ψυχογεωγραφικούς χάρτες που δημιουργούνται μέσω μεταβατικών χώρων […] ο στόχος είναι να δημιουργηθούν διαφορετικές πιθανότητες σύνδεσης του απτού κόσμου των κτιρίων, δρόμων και αστικών χώρων με εφαρμογές σύγχρονης τέχνης κοινωνικά δίκτυα μέσα επικοινωνίας».
Τριγυρνώντας στους χώρους, οι οποίοι είναι εντυπωσιακοί καθώς είναι ποτισμένοι από πρόσφατα ίχνη κατοίκησης, που όμως τα έργα των καλλιτεχνών καμία σχέση δεν έδειχναν να έχουν με αυτούς, φάνταζαν παράξενοι άδειοι χώροι, ανάμεσα στους οίκους ανοχής, στα καταστήματα των μεταναστών και στις κατοικίες του Μεταξουργείου. Κάθε φορά που βγαίναμε αντιμετωπίζαμε τα βλέμματα κάποιων που μας κοιτούσαν σαν να είχαν πολλά αναπάντητα ερωτήματα για το τι ήταν αυτοί οι χώροι και τι κάναμε εμείς εκεί. Μας δημιουργήθηκαν και εμάς κάποια βασικά ερωτήματα όπως: Τι χρήση είχαν πριν οι χώροι αυτοί; Οι κάτοικοί τους τι έγιναν; Πού πήγαν; Ποιος ο λόγος που όλοι ήταν άδειοι; Τι θα γίνουν μετά; Ποιοι είναι οι ιδιοκτήτες;
Τη συνέχεια στο θέμα έδωσε η συνάντηση με τον Manray το βράδυ της Τετάρτης στην Μπιενάλε στο Γκάζι. Ο Μανρέυ είχε έλθει από το Βερολίνο και όλο το πρωί περπατούσε στην περιοχή, ρωτούσε επίμονα να μάθει τι συμβαίνει, καθώς γνωρίζει πολύ καλά το Κρόιτσμπεργκ είχε καταλάβει ότι κάτι δεν πήγαινε καλά, ρωτούσε τι κάνουν οι αρχιτέκτονες σε σχέση με την περιοχή, τι σχέση έχουν οι χώροι με την Μπιενάλε, πώς αντιμετωπίζουν το ζήτημα οι καλλιτέχνες. Κάποιος καλλιτέχνης μας είπε ότι όταν πήγε πρώτη φορά στον χώρο που του έδωσαν μέσα ήταν κάποιοι μετανάστες, όταν ξαναπήγε είχαν φύγει. Κάποιοι άλλοι είπαν, ότι για να φύγουν αυτοί που έμεναν μέσα, τους έκοψαν το ρεύμα.
Για μια απάντηση άμεση σε όλα αυτά σκέφτηκα να τηλεφωνήσω στη Χλόη Βαΐτσου, που, όπως έγραφε το φυλλάδιο, είχε την καλλιτεχνική διεύθυνση και τον συντονισμό του εν λόγω προγράμματος. Είπε ότι σε δύο ημέρες θα έφευγε για το Λονδίνο και δεν είχε καιρό για συζήτηση. Όπως μετά έμαθα πρόκειται για επενδυτικό σχέδιο στην περιοχή Κεραμεικός - Μεταξουργείο, τα κτίρια έχουν αγοραστεί από έναν επενδυτή, και ο εκτοπισμός των κατοίκων ήταν γεγονός για να μπορέσουν τα κτίρια να είναι άδεια στην έναρξη της Μπιενάλε της Αθήνας.
Τι έκαναν οι κάτοικοι; Δεν μπόρεσαν να αντιδράσουν γιατί απ’ ό,τι μάθαμε τους έκοψαν το ρεύμα και έτσι αναγκάστηκαν να φύγουν και να βρεθούν στο δρόμο, στην περίπτωση αυτή εκτοπίστηκαν βίαια για να εισβάλει η Τέχνη στους χώρους.
Καμία αντίρρηση για κάτι που έτσι και αλλιώς συμβαίνει όταν γίνονται επενδύσεις και αναπλάσεις περιοχών, αν και το ζητούμενο είναι διαφορετικό καθώς η ανάπλαση μιας περιοχής αφορά πρώτα απ’ όλους τους κατοίκους της. Οι καλλιτέχνες ως πρωτοπορία μπορούν να βρεθούν στο πλευρό τους και να βοηθήσουν σ’ αυτή την κατεύθυνση, άλλωστε έχουν κινηθεί πολλά project Site specific art.
Αυτό που ενοχλεί αφάνταστα και είναι κακόγουστο και ύποπτο είναι ότι ένα επενδυτικό πρόγραμμα παρουσιάζεται ως καλλιτεχνικό γεγονός και μάλιστα της πρωτοπορίας, παράλληλο πρόγραμμα με την 1^η Μπιενάλε της Αθήνας και μπερδεύεται με νοήματα όπως ψυχογεωγραφικοί χάρτες, κοινωνικά δίκτυα, δηλαδή μ’ εκείνους που δούλεψαν και δουλεύουν ακριβώς στην αντίθετη κατεύθυνση, υπερασπιζόμενοι την πόλη και αυτούς που την κατοικούν.

Το κείμενο αυτό είναι το πρώτο σε μια σειρά κειμένων που θα ακολουθήσουν και επιθυμεί ν’ ανοίξει μια δημόσια συζήτηση πάνω στα ζητήματα: 1. του ρόλου της Tέχνης στην περιοχή· 2. του Εκτοπισμού των κατοίκων. Tι σημαίνει καταστασιακός χάρτης και ReMap· 3. της επανάχρησης στην περιοχή του Μεταξουργείου, του ρόλου του Δήμου, των επενδυτών κλπ.

Ο σύνδεσμος είναι εδώ όπως και η συζήτηση που ακολουθεί είναι εδώ.

Θα αφήσω κατά μέρους τις όποιες ενστάσεις μου που αφορούν την αφέλεια ότι μπορεί πια η τέχνη να ξαναγίνει χρήσιμη ή την όποια καλοπροαίρετη κριτική για επαναφορά στον σωστό δρόμο των καλλιτεχνικών κύκλων, επίσης θα αφήσω κατα μέρους τα εύκολα ντανταιστικά αναθέματα που έχω στην τσέπη μου για το ότι η τέχνη είναι νεκρή και οι καλλιτέχνες ζόμπι...

Το ενδιαφέρον του κειμένου βρίσκεται στην τελευταία παράγραφο. "Ένα επενδυτικό πρόγραμμα παρουσιάζεται ως καλλιτεχνικό γεγονός" γράφει υπονοώντας φυσικά ότι ένα επενδυτικό πρόγραμμα δεν μπορεί να είναι καλλιτεχνικό γεγονός. Θα πρέπει να πω ότι από τη στιγμή που ένα επενδυτικό πρόγραμμα θέλει να είναι καλλιτεχνικό γεγονός, για μένα τίποτα δεν το εμποδίζει να μην είναι. Και αυτό φανερώνει τόσα πολλά για την τέχνη και για την εποχή μας που εδώ ο χώρος είναι πολύ λίγος να τα αναλύσω.

Υπάρχει μία ψευδαίσθηση γενικώς ότι ο καλλιτέχνης είναι ένας ευαίσθητος άνθρωπος. Μαλακίες.

Η αλήθεια για μένα βρίσκεται κάπου αλλού. Τα όποια καλλιτεχνικά κινήματα αυτού του αιώνα τουλάχιστον συνυπήρχαν με πολιτικά κινήματα (από εκεί προέρχεται και η όποια ευαισθησία...), και για μένα είναι αλήθεια ότι βρίσκω να λέγονται και να απεικονίζονται πολλά περισσότερα πράγματα όταν κάποιος καλλιτέχνης νιώθει να είναι κομμάτι κάποιας μεγαλύτερης κοινωνικής κίνησης.

Άρα το ζητούμενο που έρχεται εδώ δεν είναι ο καλλιτέχνης σαν καλλιτέχνης, αλλά το κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εντάσσεται. Και άρα το ερώτημα εδώ είναι ποιο είναι το κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εντάσσεται σήμερα ο καλλιτέχνης;

Τολμώ να πω ότι έχω παρατηρήσει τα τελευταία χρόνια ειδικά στη μουσική αλλά και στον κινηματο γράφο και σε πολύ μικρότερο βαθμό στα εικαστικα μιας και δεν τα παρακολουθώ και ιδιαίτερα έναν ατέρμονο φορμαλισμό. Μία ατελείωτη φλυαρία της αφαίρεσης και μία σπειροείδη ομφαλοσκόπηση σε βάθη ανήκουστα. Ωστόσο το πρόβλημα δεν το έχουν οι καλλιτέχνες. Το πρόβλημα το έχει η εποχή. Απλά μην νομίζουν ότι βρίσκονται μπροστά από την εποχή ή έχουν κάτι ιδιαίτερο. Δεν έχουν. Ότι συνθήκες επικρατούν σε ένα τομέα της παραγωγής της κοινωνίας ισχύουν λίγο πολύ σε όλους συμπεριλαμβανομένης και της τέχνης.

Εδώ μας παρουσιάζουν τον πόλεμο στο Ιράκ για αγώνα ενάντια στην τρομοκρατία. Θα κωλώσουν να παρουσιάσουν ένα επενδυτικό πρόγραμμα για καλλιτεχνικό γεγονός;